Het verhoor en de bijstand van een advocaat : bepalende rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.

Wanneer u verhoord wordt, zullen politieambtenaren u bepaalde vragen stellen en uw (eventuele) antwoorden neerschrijven in een proces-verbaal.

Reeds geruime tijd voorafgaand aan het alom gekende Salduz-arrest van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, had dit Hof reeds geoordeeld in haar arresten dat het recht op een eerlijk proces conform artikel 6 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens geschonden werd wanneer een verdachte geen bijstand van een advocaat kreeg vanaf het eerste politieverhoor.

De impact van de afwezigheid van bijstand van een advocaat bij het eerste politieverhoor ten opzichte van het eerlijk karakter van het strafproces diende immers te worden beoordeeld in het licht van de strafprocedure in zijn geheel.

Van een schending op het recht op een eerlijk proces zou voornamelijk sprake zijn wanneer de verdachte tijdens dit eerste politieverhoor beslissingen moest nemen die bepalend waren voor het verdere verloop van de vervolging en berechting.

Het grote doorbraakmoment vond plaats naar aanleiding van de arresten Salduz en Panovits in 2008, waarbij voormelde regelgeving behoorlijk werd aangescherpt.

Er werd alsdan immers geoordeeld dat een verdachte principieel recht heeft op bijstand van een advocaat, behoudens wanneer er gelet op de specifieke omstandigheden eigen aan de zaak dwingende redenen bestaan om de verdachte uitzonderlijk de bijstand van een advocaat te ontzeggen.

Daarenboven werd er tot een schending van een eerlijk proces besloten wanneer de afgelegde verklaring zonder bijstand van een advocaat vervolgens werd gebruikt om tot een veroordeling te komen. In het arrest Dayanan in 2009 werd zulks verder gepreciseerd en dit op tweevoudige wijze :

1. Het recht op een eerlijk proces is geschonden wanneer de wet verdachten systematisch uitsluit van de bijstand van een advocaat bij het verhoor, ook al zouden deze verdachten tijdens het verhoor geen belastende verklaringen hebben afgelegd.
2. De rol van de advocaat bestaat er voorts in de zaak te bespreken, alsook de organisatie van de verdediging, het verzamelen van bewijzen ten voordele van de verdachte, de voorbereiding van de ondervragingen, de ondersteuning van de verdachte in nood en de controle op de omstandigheden aangaande de detentie.

Door middel van het arrest Busco werd vervolgens in 2010 de mogelijkheid ingevoerd om de verdachte, die van zijn vrijheid beroofd is, vanaf de vrijheidsberoving het recht te geven op een voorafgaandelijk vertrouwelijk gesprek met een advocaat enerzijds en het recht op de aanwezigheid van een advocaat tijdens het politieverhoor anderzijds.

Deze Europese rechtspraak werd door België omgezet in de wet van 13 augustus 2011 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering en van de wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, in de volksmond gekend als de Salduz-wet.

Middels voormelde wettelijke ingreep wordt sindsdien aan eenieder die van zijn vrijheid wordt beroofd en die wordt verhoord het recht verleend om een advocaat te raadplegen en door hem of haar te worden bijgestaan tijdens het verhoor.

Wie kan er verhoord worden?

Een uitnodiging tot verhoor kan worden gericht ten aanzien van 4 categorieën personen:

• Salduz categorie I: U wordt niet verdacht van de feiten waarover het verhoor gaat. Onder deze categorie vallen onder meer getuigen en slachtoffers.
• Salduz categorie II: U wordt beschouwd als verdachte van een misdrijf waarop geen vrijheidsstraf staat.
• Salduz categorie III: U wordt beschouwd als verdachte van een misdrijf waarop wél een vrijheidsstraf staat. U werd echter niet gearresteerd, reden waarom u zich zelf naar het politiekantoor dient te begeven.
• Salduz categorie IV: U wordt beschouwd als verdachte en werd reeds gearresteerd.

Indien u wenst kan u tijdens uw verhoor bijstand van een advocaat krijgen en zal er op uw verzoek een advocaat naar keuze dan wel een willekeurige advocaat worden aangeduid om uw belangen te verdedigen.

Wat zijn uw rechten?

De ondervrager in kwestie zal u telkens verplicht voorafgaand aan het verhoor moeten informeren over uw rechten. Vooreerst heeft u steeds, ongeacht de categorie waarin u zich bevindt, het recht op bijstand van een advocaat. Dit betreft vanzelfsprekend een recht en geen plicht, reden waarom u ook altijd de mogelijkheid hebt om afstand te doen van het recht op bijstand van een advocaat.

Let op: indien u minderjarig bent kan u géén afstand doen van dit recht.

Enerzijds impliceert het bovenstaande dat u recht heeft op een (al dan niet telefonisch) vertrouwelijk voorafgaand overleg van maximum 30 minuten, periode waarbinnen u de tijd krijgt om met uw advocaat in vertrouwen al het nodige te bespreken.

Indien u zich in categorie I of II bevindt, kan u uw advocaat uiteraard reeds op voorhand contacteren en een afspraak op diens kantoor beleggen teneinde dergelijke bespreking al op voorhand te houden.

Het weze bovendien opgemerkt dat de mogelijkheid voorzien is om het verhoor, van zodra het aangevat wordt, maximaal 15 minuten te onderbreken – zowel op uw verzoek als op verzoek van uw advocaat – teneinde een bijkomend vertrouwelijk overleg te bekomen. Anderzijds kan uw advocaat vanzelfsprekend ook aanwezig zijn tijdens het verhoor zelf.

In dit kader moeten de verbalisanten u voorafgaand beknopt mededelen over welke feiten u zal worden ondervraagd. Beknopt houdt in dat men niet verplicht is om u een uitgebreide alomvattende toelichting te verschaffen omtrent de feiten. Voorts moet u worden ingelicht omtrent het feit dat u niet kan worden verplicht om uzelf te beschuldigen.

Ook heeft u steeds de keuze om ofwel een verklaring af te leggen en te antwoorden op de aan u gestelde vragen, ofwel te zwijgen. Indien u een verklaring wenst af te leggen, kan u de ondervrager trouwens verzoeken om de vragen die gesteld worden, alsook de antwoorden die u daarop geeft, te noteren in de gebruikte bewoordingen, hetgeen betekent dat de zaken die u meedeelt exact worden overgenomen in het proces-verbaal.

Let op: u dient zich ervan bewust te zijn dat alle verklaringen die u aflegt in rechte gebruikt kunnen worden en deel zullen uitmaken van het dossier.

U kan verder ook actief deelnemen aan het onderzoek dat lastens u wordt gevoerd. Zo wordt u de mogelijkheid geboden om bepaalde bijkomende onderzoekshandelingen voor te stellen, dewelke u nuttig acht om uw verklaringen te ondersteunen.

Op het einde van het verhoor zal u gevraagd worden of u bepaalde zaken wenst aan te passen of toe te voegen. Lees uw verhoor nauwkeurig na en vraag zeker een kopij van het opgestelde proces-verbaal.

De specifieke rol van de advocaat

Sinds de wet van 21 november 2016, ook wel gekend als de Salduz bis- wet, werd de rol van de advocaat tijdens het verhoor enorm uitgebreid. Uw raadsman zal opmerkingen kunnen formuleren over het onderzoek in het algemeen en over het verhoor in het bijzonder. Daarnaast kan de advocaat om verduidelijking verzoeken aangaande de vragen die gesteld worden en kan ook hij vragen om bepaalde onderzoeksdaden te verrichten.

Moge het duidelijk zijn dat een advocaat aan uw zijde het ultieme middel is om uw rechten maximaal te kunnen garanderen. Onder druk of bij zeer specifieke en gedetailleerde vragen worden vaak onsamenhangende en verwarrende verklaringen afgelegd, dan wel halve waarheden verkondigd. Uw advocaat beschermt u tegen ongeoorloofde druk, leidt het verhoor in goede banen en zorgt ervoor dat u, indien er besloten wordt om een verklaring af te leggen, dit op een coherente wijze te doen.

Volgende kerntaken zal uw advocaat concreet vervullen in het kader van de bijstand tijdens een verhoor :

1. Uw advocaat zal er nauwkeurig op toezien dat het recht om uzelf niet te beschuldigen en uw keuzevrijheid aangaande het al dan niet afleggen van een verklaring – zijnde uw zwijgrecht – gerespecteerd worden.
2. Uw advocaat gaat na hoe u tijdens uw verhoor behandeld wordt. Deze zal steeds nauwgezet nakijken of er geen ongeoorloofde druk of dwang op u wordt uitgeoefend.
3. Tot slot fungeert uw advocaat als waakhond voor wat betreft uw rechten van verdediging en de regelmatigheid van het verhoor.

Heeft u een uitnodiging tot verhoor ontvangen of bent u reeds gearresteerd en wenst u beroep te doen op onze diensten? Aarzel niet om contact op te nemen met ons kantoor teneinde voorafgaand juridisch advies in te winnen en teneinde bijstand van onze gespecialiseerde advocaten te bekomen, zowel vóór, tijdens als ná uw verhoor.

In dringende gevallen kan u ons op ons noodnummer bereiken : 0498/76.36.94